Μύκονος

Νησί (85,48 τ.χλμ.) των βορειοανατολικών Κυκλάδων, μεταξύ της Τήνου και της Νάξου. Διοικητικά ανήκει στον νομό Κυκλάδων και αποτελείται από τον δήμο Μυκόνου (9.320 κάτ.) στον οποίο υπάγονται τα δημοτικά διαμερίσματα Μυκονίων (7.929 κάτ.) και Άνω Μεράς (1.391 κάτ.). Νησί χαμηλό (ψηλότερες κορυφές ο Άγιος Ηλίας ο Βορνιώτης στα Β, 368 μ., και ο Άγιος Ηλίας ο Ανωμερίτης στα Α, 392 μ.), με έδαφος γρανιτικό, ξερό και άγονο, παράγει σύκα, κρασί και κριθάρι, έχει μεταλλεία μαγγανιούχου σιδήρου και βαρυτίνης, αλλά κύριο οικονομικό πόρο του αποτελεί ο τουρισμός. Είναι ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα τουριστικά νησιά της Ελλάδας. Το όνομά της αποδίδεται σε επώνυμο ήρωα Μύκονο, γιο του μυθικού βασιλιά της Δήλου Ανίου, γιου του Απόλλωνα, και της νύμφης Ρυούς. Μεταγενέστεροι γραμματικοί την ονομάζουν Μύκων (γενική Μύκονος) και ο Άραβας γεωγράφος Ιντρίσι (1153) Μίκουλην. Η αρχαία παράδοση αναφέρει ότι κάτω από τους κολοσσιαίους βράχους από γρανίτη, που είναι κατεσπαρμένοι στο έδαφος της νήσου, είχε θάψει ο Ηρακλής τους γίγαντες που είχε σκοτώσει. Από το γεγονός αυτό προέρχεται και η έκφραση «Πάνθ’ υπό μίαν Μύκονον» (Στράβων 10, 487). Αναφέρεται ακόμα ότι στη Μ. υπήρχε ο τάφος του Αίαντα του Λοκρού, που το σώμα του είχε εκβραστεί στις ακτές του νησιού μετά τον πνιγμό του. Οι κάτοικοι της Μ. θεωρούνται από τους αρχαίους πλεονέκτες και φιλάργυροι, γι’ αυτό και όσοι είχαν αυτά τα ελαττώματα λέγονταν «Μυκόνιοι»· έτσι λέγονταν και όσοι συνήθιζαν να πηγαίνουν στα συμπόσια απρόσκλητοι «Μυκονίου δίκην». Παρόμοια είναι και η έκφραση «Μυκόνιος γείτων». Η αττική κωμωδία πολλές φορές διακωμωδεί τους Μυκονίους. Πίστευαν ακόμα ότι στη Μύκονο συναντιούνταν συχνότατα η φαλάκρωση και ότι τα παιδιά γεννιούνταν χωρίς τρίχες· γι’ αυτό και οι φαλακροί λέγονταν «Μυκόνιοι». Μυθολογία-Ιστορία. Κάρες, Φοίνικες και Κρήτες θέλει η παράδοση σαν παλιότερους κατοίκους του νησιού. Κατόπιν ακολουθεί εγκατάσταση Ιώνων από την Αθήνα με αρχηγό τον Ιπποκλή, τον γιο του Νηλέα και πατέρα του Φορβίου (απ’ αυτόν μάλλον πήρε το όνομα η «Φορβία άκρα», ακρωτήριο της M., πιθανώς ο σημερινός Τούρλος). Ελάχιστα γνωρίζουμε για τη Μ. στους ιστορικούς χρόνους. Ο Δάτις και ο Αρταφέρνης σταθμεύουν για λίγο στο νησί επιστρέφοντας από τον Μαραθώνα (490 π.Χ.). Στον καιρό της Δηλιακής Συμμαχίας πληρώνουν αρχικά 1,5 τάλαντο (το 451) και αργότερα (443 - 42) μόνο 1 τάλαντο, γεγονός που δείχνει τις μικρές οικονομικές δυνατότητες του νησιού κατά τον 5o αι. π.Χ. Προστάτης και κύριος θεός της Μ. ήταν ο Διόνυσος ως Βακχεύς και Ληνεύς· η κεφαλή του παριστανόταν στα νομίσματα του νησιού και προς τιμήν του ονομάστηκαν οι μήνες Βακχιών και Ληναιών· λατρεύονταν ακόμα η Δήμητρα ως Χλόη και η Κόρη, ο Ποσειδών ως Τεμενίτης και Φύκιος, ο Απόλλων Εκατόμβιος, ο Δίας Βουλεύς και Χθόνιος, ο Ηρακλής και άλλοι. Από τη μακεδονική κυριαρχία και μετά η Μ. ακολουθεί την τύχη των άλλων Κυκλάδων. Στα βυζαντινά χρόνια ανήκει αρχικά στην Επαρχία των Νήσων και μετά τον 6o αι. στο θέμα του Αιγαίου. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους της Δ’ Σταυροφορίας, οι Βενετοί Ανδρέας και Ιερεμίας Γκύζη κατακτούν τη Μ. (στα 1207). Το 1292 τη λεηλατούν οι Καταλανοί του Ρογήρου Λούρια, ενώ το 1390 ο τελευταίος της δυναστείας των Γκύζη, Γεώργιος, την παραχωρεί στη Βενετία. Το 1537 την καταστρέφει ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα και οι κάτοικοι της πουλιούνται σκλάβοι ή καταφεύγουν στην Τήνο. Απόπειρα της Βενετίας να την ξανακαταλάβει στα 1545 απότυχε. Επί Τουρκοκρατίας η Μ. υπάγεται στην εξουσία του Καπουδάν πασά και διοικείται από τον Βοεβόδα και τους Επιτρόπους, όπως και οι άλλες Κυκλάδες. Πολλοί κάτοικοι ασχολούνται με τα ναυτικά, ενώ οι πλούσιες λείες από την πειρατεία είναι πάντα ελκυστικές για τους τολμηρούς. Μέχρι τις αρχές του 19ου αι. η Μ. είναι κέντρο των πειρατών, που έχουν μάλιστα σ’ αυτή και τις οικογένειες τους. Γύρω στα 1700, όπως αναφέρει ο περιηγητής Πιτόν ντε Τουρνφόρ, η Μ. είχε 100 πλοία, 40-50 καΐκια και επιδέξιους ναυτικούς. Στους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1770 - 1774 πολλοί Μυκόνιοι έπαιξαν ενεργό ρόλο, πολεμώντας δίπλα στους Ρώσους στη ναυμαχία του Τσεσμέ, μαζί με τον Αντώνιο Ψαρρό. Η ευνοϊκή για το ελληνικό εμπόριο συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, με τη λήξη του πολέμου (1774) βοήθησε στη μεγαλύτερη ανάπτυξη. Έτσι τους αγώνες του 1821 η Μ. μπαίνει από τους πρώτους με 22 πλοία και 132 κανόνια. Η οργάνωση και χρηματοδότηση του Αγώνα οφείλεται στη Μαντώ Μαυρογένους. Σ’ αυτήν οφείλεται και η επιτυχής απόκρουση του Καπουδάν πασά που επιχείρησε να αποβιβαστεί στο νησί τον Οκτώβριο του 1822. Αρχαιολογία. Η καλλιέργεια και η μικρή επίχωση κατέστρεψαν τα περισσότερα λείψανα, ώστε πολύ λίγα στοιχεία για την αρχαία Μ. σώθηκαν. Στην πρωτοκυκλαδική εποχή ανήκουν δύο τάφοι που βρέθηκαν στη χερσόνησο του Διακόφτη. Κατά την ιστορική περίοδο πυκνότερα κατοικημένο φαίνεται πως ήταν το δυτικό μέρος του νησιού. Ο Σκύλαξ ο Καριανδεύς ονομάζει τη Μ. «δίπολιν». Οι δύο πόλεις φαίνεται ότι αργότερα ενώθηκαν, αφού ο Πτολεμαίος ο Γεωγράφος αναφέρει μία μόνο πόλη. Τόσο λίγα είναι τα λείψανα σήμερα ώστε να μην είναι βέβαιη ούτε η θέση τους. Η μία πόλη ίσως να βρισκόταν στον λόφο του Παλιόκαστρου, πίσω από την ομώνυμη μονή, όπου σώζονται λείψανα από αρχαίο περίβολο και βρέθηκαν λίγα αγγεία - γεωμετρικά και νεώτερα - και νομίσματα. Η δεύτερη πόλη πρέπει να βρίσκεται κάπου στα ΝΑ από τη σημερινή πόλη υψώματα. Στη Ληνό σώζονται λείψανα από τρεις πύργους. Λείψανα από ελαιοτριβείο και κοντά η υπόγεια δεξαμενή γνωστή με το όνομα «πηγάδι του Γιανναρού», υπάρχουν στη Β από τον Πλατύ Γιαλό περιοχή, όπου και ο γνωστός με το όνομα «Πόρτες» πύργος. Το πιο γνωστό εύρημα από τη Μ. αποτελεί το μνημειακό ανάγλυφο πιθάρι (7ος αι. π.Χ.) με σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο, που βρέθηκε μέσα στην πόλη και κοσμεί σήμερα το Μουσείο της νήσου μαζί με τα ευρήματα των νεκροταφείων της Ρήνειας (Δήλου). Από τη βυζαντινή περίοδο έχουμε στη Μ. μια μικρή σειρά τοιχογραφιών, που τώρα αρχίζει η μελέτη τους. Η μονή της Τουρλιανής, η πιο μεγάλη μονή της M., χτίστηκε τον 16o αι. από δύο μοναχούς της Καταπολιανής της Πάρου. Η σημερινή της μορφή, χαρακτηριστικό δείγμα νησιωτικής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, ανάγεται στα 1767. Ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής γλυπτικής υπάρχουν στην κρήνη της αυλής και στο κωδωνοστάσιο της Μονής, που κατασκευάστηκε το 1807. Ο πρώτος πυρήνας της σημερινής πρωτεύουσας άρχισε να σχηματίζεται γύρω στον 14o αι. στον λόφο του Κάστρου, που στεφανώνεται σήμερα από την εκκλησία της Παραπορτιανής, από τα πιο ονομαστά δημιουργήματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής των Κυκλάδων. Μετά το 1700, όπως φαίνεται από τον χάρτη του Τουρνφόρ, χτίστηκε Α του Κάστρου η «Μπαρκιά» (Παροικία) και ακόμα αργότερα οι άλλες συνοικίες της Χώρας. Οι θαυμάσιες πλαστικές εικόνες που συνθέτουν τα μικρά κατάλευκα κυβικά σπίτια, με τις ανάλαφρες εκκλησίες και τους ανεμόμυλους, έκαναν τη Χώρα - χαρακτηριστικό δείγμα αιγαιοπελαγίτικης αρχιτεκτονικής - να εξελιχθεί σ’ ένα από τα μεγαλύτερα και τα πιο διάσημα παγκόσμια τουριστικά κέντρα. Κάθε καλοκαίρι, το νησί συγκεντρώνει χιλιάδες ξένους και από τις πέντε ηπείρους. Η πλατεία της Μαντώς Μαυρογένους, με την προτομή της διάσημης ηρωίδας της επανάστασης του 1821, στην οποία οφείλεται, εκτός των άλλων, και η απόκρουση της απόβασης στη Μύκονο του Καπουδάν πασά (1822). Ξυλόγλυπτο τέμπλο στον ναό της Αγίας Ελένης, στη Μύκονο. Ξυλόγλυπτο σύμπλεγμα στην πρόσοψη του ναού της Αγίας Ελένης, στο Κάστρο της Μυκόνου. Το καμπαναριό στη μονή Τουρλιανής της Άνω Μεράς, στη Μύκονο. Πανοραμική άποψη της πρωτεύουσας της Μυκόνου. Οι ανεμόμυλοι αποτελούν χαρακτηριστικό στοιχείο του μυκονιάτικου τοπίου. Ερείπια πύργου κοντά στην αμμουδιά του Πλατύ Γιαλού της Μυκόνου Πανοραμική άποψη του ομώνυμου οικισμού της Μυκόνου. Άποψη της «Βενετιάς», από τις πιο παλιές και χαρακτηριστικές συνοικίες? η ονομασία της οφείλεται στο γεγονός ότι τα σπίτια της είναι χτισμένα σχεδόν πάνω στη θάλασσα, όπως ακριβώς και στη γνωστή ιταλική πόλη.